Ya fa años que soñaba con fer chiretas de marisco, güei be d'aber-ne por astí, pero seguro que no sapen tan buenas como yo me pensaba de nino

18 ene 2015

Pintaparez d'o romanico




A luna de diziembre teneba os dos cuernos t’alto, por o que me dizen por Biescas se bei que marcaba sequero. E sequero antiziclonico emos tenito dica que cuasi ha acabato ro suyo ziclo. Con o cambio de luna tocan nieus y turbios.

Baixo de san Bertolomé de Gabín, ixe cado de montaña que a José Ángel le tresmite angunia; se beye tresladau sieglos ta zaga, sin luz, con fredo... no ye o mío caso, por suerte... Talmén ta que no sentise ixa soledá inquietante han baxato por istas piedras arringleratas bels paxaricos de ixos que claman nebers, como o papirroi, o engañapastors u o pintaparet. Os tres buscan cubillar-sen entre as casas d’os lugars cuan os turbios bufan bolisnas e fredo dende o puerto.
 
Tiengo espezial delera por o pintaparet, ye uno de ixos paxaros que m’alegran a bida, tanto que talmén podese remerar toz y cadaguno d’os que’n he bisto y son muitos y en muitos puestos; dende as tucas d’o Perdiguero  e o Garmo Negro, a más de 3.000 m.  dica os ibiernos de Benás por as carreras d’a billa u os Mallos de Riglos.


Griso, refirmau cuentra a parete, con o bieco fino, negro, largo, una agulla que rechira arainas entre as piedras como qui mincha caracols. E de pronto, cuan dezide cambear de puesto ubre as alas en eslambios de colors royas, buela como una paxarella aparatera que D. Pedro Arnal Cavero (2014, p. 263) describiba como torpe, pero que no’n ye mica. No atinaba o mayestro cuan describiba o buelo d’o pintaparet ni cuan lo pintaba de colors “azul, roya, berda y amariella”, pues ye griso, negro, royo e blanco. Manimenos yera más preziso en o resto: “O pintapared, paxaro inseutiboro de torpe buelo pero de bibas colors, azul, roya, berda y amariella, buscador de arainas en as  regatas d’as parez biellas, gosa coinzidir a suya presenzia en os lugars montañeses cuan a nebada s’abezina”.  Tanto que en Benás ye conoxito como muixón de la neu y en Echo paxarica de nieu.

Tiene muitos más nombres. Bi n’ha que charran d’a suya dieta: arañero, aranera, paxaro arañero (Asso, 1779), tararainero e titarañero. No se troban en aragonés denominazions relazionatas con o suyo buelo, como o franzés oiseau-papillon u o italiano farfalla delle rocche pero sí sobre o meyo en o que bibe: pintaparet, muxón pareté, agarraparedes, pasamontañes, paretaire e picaparets, siendo más común o primero que por zierto Bernis (1995) replega en Alaba. 

Paxaro propio d’as montañas dende o Cantabrico dica o Imalaya pasando por Perineus, Alpes, Grezia u o Caucaso, ye escaso pero bien conoxito d’os países en os que bibe. Cuasi todas as luengas charran d’a suya afizión por as parez: grimpereau des roches, g. des murailles, pic de muraille, picchio muraiolo, llastrina (asturiano)... e más zerca, ausèth deras penas, ausèth der’arla e picaparet en gascón (BEIGBEDER, 1986). Ausèth ye paxarico, arla, arra, en a bal d’Aspa son as parez calzinas.

O gascón picaparets le’n sentié a Muria - Samblancat - en Llire, bal de Benás. Ye bien parellano a o común pintaparet (pintaparez, pintapared). Siempre he pensato que pintaparet ye relazionato asinas mesmo con pintacoda, pues as suyas trazas de bolar me fan pensar en pintacodas bolanderas, pero sigo sin saber cuala ye a suya etimo.

Asobén en bellas luengas se mezclan os nombres d’o pintaparet con os d’os corretroncos (chenero Certhia). Seguindo con o triballo de Beigbeder sobre os nombres d’os paxaros en gascón trobamos ta corretroncos: pincaranh, piharanh, pihanh, pirahanh, picaranh e picaporc. Intresán ye a esplicazión que biene contino: “Todas istas espresions sinifican pica-inseutos; manimenos pincar e pihar sinifican  trepar, arrepinchar-se, agarrapinchar-se, puyar-se. Parixe que bi ha un cruze de dos senditos” (BEIGBEDER, 1986, p. 91). Si ixa fuese a esplicazión, pintacoda serba bella cosa como debantar a coda e pintaparez que se puya, s’arrepincha por as parez. As dos son coderens. Talmén siga dezaga o latín pendere e o suyo deribato pendicare, de do benirban penchar, pinganeta e pelendengue.

He conoxito chen que ha feito miles de kilometros no más que ta beyer-ne. Me trobé con un anglés que s’estió dos semanas en o congustro d’o Bentamillo catando cómo esbolastriaba una parella a l’otro lau de l’ Esera. Le’n propuse de beyer otras aus espezials d’as montañas perinencas pero no más quereba disfrutar d’o “torpe” buelo de ista alfayeta ornitoloxica. No tos creigaz que me se fizo guaire raro. Pintaparez nebers de ibierno, paretaires de tucas en estiu, eslambios royos en parez grisas.


Arnal Cavero, P. Somontano en alto. Escritos (1946-1959) e inéditos. Edición, selección e introducción: Alberto Gracia Trell. Zaragoza. Aladrada  ediciones.
Beibeder, F (1986) Ausèths. Les noms gascons des oiseaux sauvages. Biarn. Per Noste / Nosauts de Bigòrra
Bernis, F. (1994) Diccionario de nombres vernáculos de las aves. Madrid. Ed. Gredos.

No hay comentarios:

Publicar un comentario