Ya fa años que soñaba con fer chiretas de marisco, güei be d'aber-ne por astí, pero seguro que no sapen tan buenas como yo me pensaba de nino

8 jul 2012

Un paxarel en o chinco


Ayer mientres pasaba o tiempo debán de l'ordinador, con a finestra patalera ta que pasase bel poco de aire, bino a beder-me iste paxarel. Ye o masto, a fembra andaba tamién por entre as fuellas d'o chinco d'o chardín, más tarde se sumó a ra fiesta una cardelineta... bonicos paxaros. O paxarel ye una d'as aus más comuns en o país, dende Tierra Plana dica ras tascas d'a montaña. O suyo bieco, rezio, ya nos diz que mincha granos, como os gurrions, y de astí le bienen buena parti d'os suyos nombres: o zientifico - Carduelis cannabina - charra d'os cardos (con o arquetipo de chenero en a cardelina), e d'o cañimo. Os más comuns en Europa fan referenzia a o lino (liñaceiro, linotte...), atros a o millo... O aragonés paxarel, se troba asobén en biellos dizionarios castellanos, pero como reseña Bernis en o suyo 'diccionario de nombres vernáculos de aves', ye parola propia de Aragón que puya por a ribera enta Nabarra e Araba. En os testos más biellos que he trobato, d'o sieglo XVIII, biene asobén como 'pajarel', con ixa jota tan allena a ra nuestra luenga que, manimenos, ye como gosa sentir-se en a luenga biba. Asinas, Ignacio de Asso escribe en os zaguers años d'o sieglo dezigüeito: "Fringilla cannabina. Nostratibus pajarel", ta nusatros, pajarel.

Os familiars de iste nombre nuestro son fázils de trobar, o catalán passerell e o balenziano paixarell. Pareix que biene a ser o que agora dezimos "paxaret", sin más. En castellano se fa a mesma comparanza, de pardal, o gurrión, se queda en pardillo, gurrionet. Pardillo ye sinonimo en castellano de fato, tamién en franzés e oczitano, como diz Charles Galtier (Les oiseaux de Provence dans le savoir populaire) "se diz tanto en franzés como en provençal (sic), de "tête de Linotte", "testo-de-Lignoto", "cap-de-Lignoto", a os estalentaus, os que no han memoria e os fatos. Ista reputazión (...) s'esplica por a manca de desconfitanza de istos paxaros enta l'ombre e as suyas trampas. Cayen fazilmén es as berguetas". En aragonés no se da ista estensión de paxarel; a fama de fato ye cosa d'o papirroi, o petred de Salas (Erithacus rubecula), e o sinonimo asoziato ye "papis", simple, pocasustanzia, fato.

Atros nombres aragoneses son collorín, chamarís, charrabís, chillandra, triguerete u gafarrón, encara que beluns de istos son propios de o Serinus serinus, o gafarrón. Han en común, chunto con o resto de aus de a suya familia, os frinchilidos, penar as suyas bidas en a gayola, cantando ta que as chens s'entretiengan... pinchans, cardelinas, berderols, lucanos, gafarrons e paxarels. Tanto yera isto asinas que, dica fa no guaire tiempo no yera fázil trobar paxaricos de istos por os nuestros lugars. Agora, dende que ye betato cazar-ne abundan por os chardins cardelinas, berderols y paxarels, libres, como cal que siga.

1 comentario:

  1. chesus l domper20 dic 2012, 12:11:00

    Profes que si que cal que siga, dixa traza los esfruitamos toz e mas que mas os paxarez.

    ResponderEliminar